شاعران مرثیه‌سرای و مداحان اردبیلی قرن‌هاست که با سروده‌ها و نوای توحیدی خود خاطره عاشورا را زنده نگهداشته‌اند و صحنه‌هایی از این حماسه و دیگر مناقب و مصایب ائمه اطهار (ع) را در اذهان به تصویر کشیده‌اند .به‌نوشته مورخان معتبر، مردم اردبیل به عنوان یکی از پیشگامان پذیرش دین اسلام، به خاندان عصمت و طهارت (ع) عشق ورزیده و ادیبان خوش قریحه منطقه از آن زمان مصایب چهارده معصوم (ع) را به نظم و نثر کشیده‌اند

به ‌دلیل از بین رفتن اسناد و مدارک، اولین شاعر مرثیه‌سرای اردبیلی را نمی‌توانشناسایی کرد اما به نوشته برخی تذکره نامه‌ها در عصر صفویه شاعران مرثیه پردازفراوانی از این دیار بر ادبیات عاشورا گام نهاده‌اند .شهر اردبیل نزدیک به ‪۲۰۰سال مرکز تجمع و حضور عارفان و شاعران پرآوازه بوده وبه همین دلیل دارالارشاد و زمانی هم دارالامان لقب گرفته است.

زبان ترکی دارای ویژگی خاصی برای سرودن حماسه‌های عاشورایی است که سایر زبان‌هافاقد این قابلیت می‌باشند. گذر زمان و نفوذ فرهنگ‌های بیگانه نیز نتوانسته است قلم‌های مرثیه‌پردازاناردبیلی را از نوشتن بازداشته و یا نوای روحبخش عندلیبان را در حنجره‌های آنان حبسکند.

اشعار مرثیه سرایان به‌نام اردبیلی که با هنرنمایی مداحان اهل بیت به شکلیدلپذیر و تاثیر گذار ارایه می‌گردد نقش به‌سزایی در رونق عزاداری‌های محرم در مناطق آذری‌نشین و سایر نقاط کشور دارد. در مرثیه‌های شاعران اردبیلی به واقعه بزرگ کربلا از زاویه‌های گوناگون پرداختشده و در آن‌ها حماسه بزرگ پدید آورندگان عاشورا، مظلومیت اهل بیت و قساوت یزید ویزیدیان به زیبایی هر چه تمام عرضه شده است.

صاحبنظران می‌گویند: مرکزیت اردبیل به عنوان خاستگاه مذهب تشیع در دوران حکومتصفویه باعث گرایش شاعران و عندلیبان به اهل بیت (ع) شده است. مرثیه سرایان فراوانی از جمله بیضا، دلخون، ثابت، ناصر، عاصم، مطلع، ناطق، انور، غمگین، سیدحکاک، بختیاری، جلیلی‌وند، صدرالممالی، یحیوی و منزوی دراین شهر می‌زیسته‌اند که اکنون فقط آثار ارزشمندی از آنان به یادگار مانده است.

شاعران مرثیه سرای اردبیل معتقدند که شاعران غیر مرثیه پرداز نیز دست کم باید درسروده‌های خود نیم‌نگاهی به شور و حال سالار شهیدان داشته باشند. شاعران نوحه پرداز متوفی اردبیلی از شنیده‌های خود در منابر علما و نیز مطالعهکتاب‌هایی چون مقاتل، تاریخ اسلام و وقایع کربلا در سرودن اشعار حماسی استفادهمی‌کردند.

از شاعران پرآوازه اردبیلی مرحوم عباسقلی یحیوی است که قلم توانایش ‪۶۵سالدرباره حماسه عاشورا نوشته است. از این شاعر ملقب به تاج‌الشعرا ده‌ها اثر ارزشمند از جمله بساط کربلا، اسرارعاشورا، پرچم عزا و آخرین آثار به یادگار مانده است. ادیبان صاحب نظر از وی به عنوان استاد مسلم تجسم در به تصویر کشیدن وقایع کربلاو مصائب ائمه اطهار (ع) یاد می‌کنند. اغلب منظومه‌های تاج‌الشعرا دارای آهنگی حماسی هستند بطوریکه خوانندگان و یاشنوندگان، خود را در قلب واقعه احساس می‌کنند.

اصغر شاهی، منعم، محمد تقایی، هادی، غفاری، معزی، شفیع تفاخری، صبا، صنعا، حسین بختیاری، عاصم کفاش اردبیلی، میرعلی عابدیان، یوسف معماری، شفیعخلیل زاده، آذراوغلی، مجرد، راثی، ناصر آزاد، ایلچی و سید تقی سیفی در اینزمینه قلم فرسایی می‌کنند. سروده‌های مرثیه سرایان اردبیلی همواره با صوت دلپذیر و خاطره‌انگیز مداحان اهلبیت (ع) زینت بخش مجالس و آیین‌های عزاداری و یا مولودی خوانی است.

نوای توحیدی مداحان و موذنان اردبیلی پس‌از گذشت قرن‌ها هنوز از حنجره آنانبرخاسته و دل میلیون‌ها مسلمان را با نور الهی و هاله ائمه اطهار(ع) تابناک می‌کند. صدها نفر در منطقه اردبیل به حرفه مداحی و نوحه‌خوانی اشتغال دارند و هر محله یکو یا دو نوحه‌خوان برای استفاده در ایام عزاداری ائمه اطهار (ع) و آیین‌های ترحیمساکنان محله دارند.

می‌گویند: مرحوم شیخ فرج، پدر مرحوم شیخ عبدالکریم موذن زاده اردبیلی قدیمی‌ترین اذان گویی است که اطلاعات مختصری از وی موجود می‌باشد. به‌گفته سال‌خوردگان اردبیلی صدای اذان او را ساکنان روستاهای واقع در حاشیه سهفرسنگی اردبیل سحرگاهان از بام مسجد زینال این شهر می‌شنیده‌اند.

صدای گیرا در خانواده مرحوم شیخ فرج اردبیلی موروثی بوده و فرزندان و نوادگان اونیز این موهبت بزرگ الهی را به یادگار برده‌اند. شیخ عبدالکریم فرزند شیخ فرج نخستین موذن در ایران است که نوای اذان دلنشین او شهرت جهانی دارد.

شیخ عبدالکریم موذن زاده اردبیلی در سال ‪۱۲۷۳شمسی در محله تازه شهر اردبیلچشم به جهان گشود و تا سال ‪۱۳۲۱شمسی نوای توحیدی او از مناره مسجد میرزاعلی‌اکبر اردبیل به گوش می‌رسید. از دیگر مداحان مشهور اهل بیت (ع) در شهرستان اردبیل می‌توان به سلیم موذن زادهاردبیلی، محمدباقر تمدنی، اکبر ساجدی، سید محمد عاملی، حاجی غلام ترابی مشهوربه غلام قنبر، حاجی حسینقلی، شهروز حبیبی و محمد پناهنده و منصوری اشاره کرد.

سلیم موذن زاده اردبیلی با سابقه‌ترین و مشهورترین مداح این خطه است که نوایتوحیدی و روحبخش او پس از گذشت بیش از نیم قرن هنوز از حنجره جادویی‌اش گوش و دلعاشقان ائمه اطهار (ع) را نوازش می‌دهد. اعجاب و توانایی بی‌وصف او در اجرای برنامه‌های متنوع مداحی، نوحه‌خوانی ومولودخوانی از دوران نوجوانی وی را در ردیف یکی از مطرح‌ترین مداحان جهان قرار دادهاست.

بطور مسلم صدای گیرا در خانواده موذن زاده اردبیلی موروثی بوده و همه فرزندان ونوادگان مرحوم شیخ فرج این موهبت الهی را از او به یادگار برده‌اند. شیخ فرج ، پدر بزرگ سلیم موذن زاده اردبیلی است و قدیمی‌ترین اذان گویی بوده استکه اطلاعات مختصری از او موجود می‌باشد.

از آنجایی که شیخ عبدالکریم فرزند شادوران شیخ فرج عشق موذنی داشته است سحرگاهبه پشت بام منزل واقع در خیابان عین‌الدوله رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد. امام جماعت وقت مسجد سلطانی (امام فعلی) صدای اذان او را از دور شنیده و قبل ازظهر سراغ او را از تمام خانه‌های اطراف می‌گیرد.

به او می‌گویند که شیخی از اردبیل آمده و میهمان خانه مطلب بلوری است و بادرخواست امام جماعت، ظهر همان روز شیخ عبدالکریم در پشت بلندگوی مسجد قرار گرفته ونوای ملکوتی اشهدان لااله‌الاالله را به گوش مردم می‌رساند. او پس از بازگشت از زیارت مشهد مقدس در تهران ماندگار شده و موذن مسجد سلطانیمی‌شود بطوریکه تا سال ‪۱۳۲۹خورشیدی که دارفانی را وداع گفت صدای اذان وی روزی سهبار از رادیو واقع در میدان ارک تهران پخش می‌شده است.

استاد بیضای اردبیلی - استاد انور اردبیلی - استاد منزوی - تاج الشعرا یحیوی
حاجی صدیف بختیاری - حاجی ناصر آزاد - عاصم صالح - غلام عسگر عاصم کفاش
یداله منعم - میرزا مضطر اردبیلی - غمگین الحسینی